Przejdź do głównych treściPrzejdź do wyszukiwarkiPrzejdź do głównego menu
czwartek, 28 marca 2024 22:22
ReklamaFilplast
ReklamaGodyla-wielkanoc 2024

Półtora wieku i trzy herby

Większość miast górnośląskich ze średniowiecznym rodowodem może pochwalić się niezmienionym od wieków herbem miasta. Ujazd należy do jednych z najstarszych miast na Górnym Śląsku, jednak jego herb ulegał licznym zmianom. Tylko w ciągu ostatnich 150 lat zmieniano go trzy razy.
Półtora wieku i trzy herby
Pieczęć Ujazdu sprzed 1771 roku. Widnieje na niej napis: Sigillum Civitatis Ugesdensis, co można tłumaczyć jako „Pieczęć miejska Ujazdu”

W 1998 roku Ujazdowi przywrócono herb „książęcy” (posługiwał się nim wcześniej - do 1945 roku). Herb ten tak opisano na stronie internetowej: Tarcza herbowa niebieska, dekoracyjnie osłonięta czerwonym aksamitem ze złotymi koronkami; całość zwieńczona złotą koroną książęcą. W środku tarczy znajdują się dwa złote pastorały, a między nimi infuła (mitra) w tym samym kolorze. Zastąpiono nim „historyczny” herb miasta, który obowiązywał od 1945 do 1998 roku i w latach 1870-1880.

Żeby wyjaśnić sprawę ujazdowskich herbów, trzeba cofnąć się aż do średniowiecza i przedstawić okoliczności, w jakich mógł powstać herb miasta i co on przedstawiał.

 Najstarszy herb to pieczęć ławników?

25 maja 1223 roku biskup wrocławski podczas uroczystości w prezbiterium katedry wrocławskiej przyznał wójtowi Nysy Walterowi przywilej stworzenia w Ujeździe miejsca targowego i zakładania nowych wsi oraz lokacji miasta na podstawie prawa średzkiego. Dokument ten uznaje się za akt przyznania praw miejskich Ujazdowi. W następnych latach wolny dziedziczny wójt (niem. Erbvoyt albo Erbvogt) musiał stworzyć struktury miejskie. Stworzył radę miasta, do której wyznaczał ławników i z nimi tworzył sąd grodzki, w którym był sędzią (Advocatus). Po utworzeniu rady musiała ona zaopatrzyć się w pieczęć (niem. Siegel), którą umieszczano na dokumentach. Na pieczęci umieszczano herb miasta (niem. Wappen; łac. insigniis). Trzeba uznać, że prawdopodobnie już w 1223 lub w następnym roku Ujazd posiadał własny herb miejski, a nie dopiero w XVII wieku, jak podają współczesne opisy dawnego herbu. Nie wiadomo, jak on wyglądał. Na pewno nie było w nim dwóch wież, jak w „historycznym” herbie.

Pierwszy herb mógł być podobny do herbu ujazdowskich ławników (Hugo von Saurma-Jeltsch, Wappenbuch der schlesischen Städte und Städtel, Berlin 1870). Była na nim jedna wieża, ale nie wiadomo, jaki miała kształt, zza niej wystawał ukośnie postawiony pastorał biskupi. Prawdopodobnie pieczęć jest wcześniejsza niż „historyczny” herb Ujazdu. Z reguły herb na pieczęciach sądowych był identyczny z herbem miasta.

„Historyczny” herb miasta

W znanym od XVII wieku herbie Ujazdu, który był w użyciu do końca XIX wieku, widnieją w środku dwie wieże. Do połowy XIX wieku wizerunek herbu był znany tylko z pieczęci lakowych. Nieznana była jego kolorystyka ani szczegóły przedstawienia wież, a te są ważne dla określenia okresu, w którym mógł powstać. Dopiero w wydanym w 1898 roku drugim tomie Wappen und Siegel der deutschen Städte, Flecken und Dörfer Otto Huppa (to ten, który stworzył herb Górnego Śląska) znajdujemy opis kolorystyki herbu Ujazdu, a jego barwny wizerunek, ze skróconym opisem, jest w albumie z 1928 roku z serii Deutsche Ortswappen (Neue Reihe) też Otto Huppa.

Opis herbu według publikacji z 1898 i rysunku z 1928: Tarcza herbowa koloru błękitnego. Herb ma w środku dwie srebrne wieże z blankami, jedna zwrócona hełmem do góry, druga zwrócona hełmem w dół. Hełmy wież zakończone złotymi kulami. Na ścianach wież, u góry, dwa okienka, obok siebie. Po bokach wież dwa złote pastorały biskupie. Ten po lewej zwrócony w lewo, ten po prawej zwrócony w prawo. Po zewnętrznych stronach pastorałów sześcioramienne srebrne gwiazdy.

Właśnie te dwa okienka na wieżach pozwalają zidentyfikować okres powstania herbu. Mylą się ci, którzy sądzą, że na tym herbie przedstawione są wieże zamku biskupiego w Ujeździe. Te dwie wieże z charakterystycznymi okienkami istnieją do dziś. Są to dwie wieże kościoła św. Andrzeja. Taki wygląd miały po przebudowie kościoła w stylu gotyckim.

Kościół w Ujeździe zbudowano obok zamku wkrótce po lokacji miasta, ok. 1250 roku. Była to wtedy budowla w stylu romańskim z dwiema wieżami. Do dziś pozostałością z tego kościoła są dolne piętra obydwu wież z pojedynczymi okienkami niżej i podwójnymi u góry. Ok. 1360 roku biskup Przecław z Pogorzeli ufortyfikował zamek w Ujeździe i miasto. Prawdopodobnie wtedy też przebudowano kościół św. Andrzeja w stylu gotyckim. Przebudowano też hełmy wież, na których szczycie umieszczono złote kule. Te są widoczne na panoramie miasta z 1536 roku - nieznanej aż do początków XXI wieku. Na wieżach kościoła zrobiono też ok. 1360 roku blanki (zwieńczenia murów obronnych). Przekształcenie Ujazdu w twierdzę doprowadziło do konfliktu pomiędzy biskupem Przecławem z Pogorzeli i księciem opolskim Bolkiem III. Cesarza Karol IV rozstrzygnął w 1370 roku spór na korzyść Bolka III. Biskup Przecław z Pogorzeli musiał rozebrać fortyfikacje zamku w Ujeździe i miasta. Blanki na wieżach kościelnych pozostawiono, i do 1428 roku, gdy biskup Konrad IV zastawił Klucz Ujazdowski księciu opolskiemu Bolkowi IV, wieże kościelne stały się dominującym elementem krajobrazu miasta i pewnie dlatego umieszczono je w herbie Ujazdu. Należy przyjąć, że pomiędzy latami 1370 a 1428 Ujazd przyjął ten herb z dwiema wieżami i dwoma pastorałami biskupimi. Od 1428 do 1496 roku Ujazd był w posiadaniu książąt piastowskich linii opolskiej i raczej w tym okresie wykluczone jest powstanie herbu w tej postaci. Ten herb „historyczny” obowiązywał i był umieszczany na pieczęciach Ujazdu do ok. 1870-1880 roku. Hugo von Saurma-Jeltsch w publikacji z 1870 roku podaje jako obowiązujący herb z dwiema wieżami.

Herb „książęcy”

W 1861 roku doszło do przekształcenia włości rodu Hohenlohe ze Sławięcic w wolne państwo stanowe i król pruski przyznał Hugo zu Hohenlohe-Öhringen tytuł księcia Ujazdu (Herzog von Ujest). Władze Ujazdu, żeby przypodobać się księciu, doprowadziły do zmiany herbu miasta na ten z mitrą biskupią, pastorałami oraz koroną książęcą i płaszczem gronostajowym. Zmiana miała miejsce prawdopodobnie dopiero wtedy, gdy burmistrzem Ujazdu był Heinrich Tschauder, czyli po 1872 roku. Heinrich Tschauder był burmistrzem Ujazdu w latach 1872-1905. Miasto Ujazd posiadało ten herb do 1945 roku. Miał on podkreślać jego związek z książętami z rodu zu Hohenlohe-Öhringen i nawiązywać do wcześniejszych związków z biskupstwem wrocławskim. Opis herbu z 1898 roku w publikacji Otto Huppa różni się od opisu tego obecnie obowiązującego: Herb miasta Ujazd przedstawia czerwony, ze złotą koroną książęcą połączony, płaszcz herbowy, którego wewnętrzna strona jest z błękitnego gronostaju uformowanego w tarczę herbową. W środku tej tarczy jest złota mitra (biskupia) a po jej bokach dwa złote pastorały (biskupie). Nie ma w nim mowy o „infule”, „złotych koronkach” i „aksamitach”, jak w opisie obecnego herbu.

Herb w latach 1945-1998

W okresie powojennym, w 1945 lub w 1946 roku, przywrócono miastu herb „historyczny”, ten który był znany z pieczęci lakowych z XVII i XVIII wieku i który obowiązywał do ok. 1870-1880. Jednak herb z okresu od 1945 do 1998 różnił się kolorystycznie od wersji pokazanej w 1928 roku przez Otto Huppa. W tym herbie miasta z czasów PRL dachy obydwu wież były nie czerwone a żółte. Były też wersje z wieżami w całości żółtymi.

Herb Dziekanki

Istniał jeszcze jeden herb związany z Ujazdem. Przedmieście Dziekanka (niem. Stübelgasse, Stiefelgasse albo Dechantai), które do 1736 roku było uposażeniem dziekana kolegiaty w Opolu, do 1809 roku posiadało swój samorząd gminny i miało swój herb. Co on przedstawiał - znamy z opisu pieczęci Dziekanki Hugo von Saurma-Jeltsch (1870) i pieczęci lakowych w Katastrze Karolińskim z 1723 roku. W górnej części herbu była mitra biskupia, a w dolnej drewniany but na długim kiju, położony poprzecznie (but po lewej). Mitra symbolizowała związek z biskupstwem, które do 1736 roku było właścicielem Dziekanki, a drewniany but na kiju - zajęcie mieszkańców, którzy robili buty z cholewkami. Na otoku pieczęci był napis „Die Stiefelgasse Gemaine”.

Pieczęcie miejskie

Trzeba jeszcze wspomnieć o odciskach pieczęci lakowych z „historycznym” herbem. Na XVIII- i XIX-wiecznych dokumentach zachowało się kilkanaście egzemplarzy odcisków pieczęci różniących się napisem na otoku. Starsze odciski pieczęci mają na otoku napis: SIGILLUM. CIVITATIS. UGESDENSIS. W 1770 roku pieczęć miejska spaliła się w pożarze miasta i musiano zrobić nową. Był na niej napis: STADT. UGEST. SIEGEL. 1771.

Łaciński napis na tej starszej pieczęci sprzed 1770 roku wskazuje na jej średniowieczny rodowód. Ujazd palił się wielokrotnie, ale chyba zawsze udawało się uratować pieczęć miejską, aż do pożaru w 1770 roku. Na pieczątkach z okresu od 1880 do 1936 był na otoku napis: MAGISTRAT STADT+UJEST+. W 1936 roku zmieniono nazwę miasta na „Bischofstal” i zmieniono też napis.

Pieczęcie (niem. Siegel, łac. Sigillum) były jednym z najważniejszych narzędzi magistratów. Do połowy XIX wieku pieczęć odciskano na czerwonym laku. Pieczątki (niem. Stempel) też były znane, ale tych używano głównie na poczcie, w rzemiośle i handlu. W połowie XIX wieku pieczątek zaczęły powszechnie używać także magistraty. Lakowymi sygnowano tylko wyjątkowo ważne dokumenty.

Oprac. Christoph Sottor


Podziel się
Oceń

Komentarze
ReklamaSkład Opału
ReklamaHeimat
ReklamaHelios
ReklamaOptyk Ptak 1197
ReklamaHospicjum2022
słabe opady deszczu

Temperatura: 8°CMiasto: Strzelce Opolskie

Ciśnienie: 999 hPa
Wiatr: 18 km/h

Ostatnie komentarze
J Autor komentarza: MieszkaniecTreść komentarza: Pani Baryga, nie ma szkoły podstawowej w Staniszczach Wielkich.Proszę nie wprowadzać w błąd czytelników Strzelca Oplskiego. Proszę się dokładnie dowiedzieć gdzie ta szkoła się znajduje.Data dodania komentarza: 25.03.2024, 18:43Źródło komentarza: Młodzież recytowała poezję po niemiecku J Autor komentarza: JanTreść komentarza: Jaka praca taka płaca.Data dodania komentarza: 14.03.2024, 10:51Źródło komentarza: Coraz mniej chętnych na radnych. Bo się to nie opłaca S Autor komentarza: AdamTreść komentarza: No ciekawe. Niech pokażą te plany.Data dodania komentarza: 05.03.2024, 12:59Źródło komentarza: Ul. Mickiewicza w Zawadzkiem będzie remontowana jeszcze w tym roku J Autor komentarza: JanTreść komentarza: Dokładne miejsce pożaru to dzielnica FosowskieData dodania komentarza: 26.02.2024, 18:35Źródło komentarza: Uratował seniora przed ogniem. Dzielnicowy z Kolonowskiego z ważnym odznaczeniem K Autor komentarza: TommyTreść komentarza: Miasto się wyludnia nie przez brak pracy. Miasto się wyludnia bo w tym mieście nie ma co robić po pracy. Tylko markety, apteki i mini galerie handlowe.Data dodania komentarza: 23.02.2024, 19:55Źródło komentarza: Wybory 2024. Jan Wróblewski po 10 latach robi drugie podejście do władzy S Autor komentarza: Mickiewicz AdamTreść komentarza: Jak będzie, jak będzie.. Tak nie ma.. Wszystko od kilku lat jest na opak robione. Temu Panu juz podziekujemy.Data dodania komentarza: 18.02.2024, 23:05Źródło komentarza: To pole minowe, a nie droga! Tak opisują ul. Mickiewicza mieszkańcy Zawadzkiego
ReklamaMeltmann-święta
Reklama